Schattenblick →INFOPOOL →UNTERHALTUNG → LESELAMPE

PLATTDÜÜTSCH/013: De Schlach bie Hemmingstedt (SB)


Artikellogo

DE SCHLACH BIE HEMMINGSTEDT

War di, Buer, de Garr, de kummt ...


Man kinnt dat je: Wenn man 'n Geschichsbook in'e Hand nehm, vun wat för'n Vulk uck jümmers, denn steiht dor 'n ganzn Barch bin vun'e Heldngeschichn, de se al vullbroch häv, woveel Schlachn se schloogn hebbt, wat se al för düchti Duttn sünd, un so wieder. Nie anners is dat mit us Dithmarschn. Wi hebb je nu uck al banni wat achter us, wi weern je man mol so 'n ganz besünnern `Friestoot', meern in dat, wat hüt Sleswig-Holsteen heet, so ganz ohn jedn Herrscher, 'n ganz eegn Republik. Sowatt hett dat narms suns op de ganze Welt geevn.

Jo, de Buern, de muchn sick noch nie wat seggn lotn, un so hebbt se lang Tied, bit wied in't Süssteint Johrhunnert rin, keen Herrscher över sick hebbt, obgliecks dor 'n ganzn Barch Keunige, Förstn un wat uck jümmers weern, de 'n beetn wat an Stüern vun'e riekn Buern avkasseern wulln.

Ober, as ick al segg, jedneen stellt sien eegn Geschich natürli in'e Geschichsbööker so dor, dat he dorbie jümmers as 'n Held dorsteiht. Un so rühmt wi Dithmarscher us denn uck am meistn mit de groote Schlach bie Hemmingstedt, wo so 'n lüttje Handvull Buern mol 'n ganzn grootet Heer vun'e Holsteen, Deen, Noordfriesn natürli un de vun de Deensche Keuni Johann I. anheuert Swatte Gaard in'e Flucht schlogn hett.

Dorbie weet man eegntli gonnie, wie dat denn domols genau afgohn is, un man is uck nie so ganz seeker, wo düsse groote Schlach denn nu stattfunn hett, ober dat us Vörfohrn sick dor heldnhaf schloogn harrn, dat lernt a de lüttjn Buttjes in'e School, meis noch, bevör se richti schrievn un reekn köönt.


*


Wenn man sick vundooch mol de Landkoordn ankiek, denn is de Verlöpp vun'e Grenzn ganz kloor: Dor achtern, ganz wied bobn bie Flensborg, dor fang Deenmark an, in Noorn vun'e Eider wohnt de Nordfriesn, östli is Holsteen un wenn man hüttodooch richtun Südn över de Nordostseekanool röverfoohrt, kummt elen denn irgendwann in Hamborg an. Ober freuher, dor bekriegn sick de Völker in düsse Region banni. Besünners de Deen', de weern 'n kreegersch Vulk, dat, nodem se al Schwedn innohm un Norfreeslan un Holsteen bit rünner no Hamborg besetzt harrn, jümmers al 'n Oog op dat rieke Dithmarschn worfn hett.

Um jüm vun düsse Schlach, de um Foffteinhunnert passeert is, wat to vertelln, mutt ick eers mol 'n beetn wieder uthooln. As ick al segg häv, harrn sick al 'n ganzn Barch hooge Lüüd um dat greune Land an't Meer reetn. Een vun sem weer de Deensche Keuni Christian I. As de nämli in't Besitz vun'e Herzogtum Schleswig koom weer, meen he, dat dor uck Dithmarschn tohöört. Dat rechfeerdi he dormit, dat he je al 'n ganzn Duttn vun sien Lüüd dör de kampflusti Buern verlorn hett un nu 'n Rech op Entschädigung infordern kunn. Un so verlang he, dat he de Dithmarscher för sien Heer insettn kunn. Ober nixda! Dat wulln de Buern je nu nie un nimmer! Un dor he je mit dat sture Buernvulk nie sülbn verhanneln kunn, beed he de Steed Lübeck un Hamborg to richn över düsse Streit. Ober de weern sick gonnie eini, wie se nu richn schulln, un so verscheev se dat Urdeel jümmers wieder vun een Week to de neechste, bis Monat um Monat un denn sogor Johr vergeihn. Schließli rung se sick doch dör un verhäng 'n Urkunde, de de vull Unabhängigkeit Dithmarschns fierli anerkinnt.

Ober dormit weer noch lang keen Roh inkehrt, denn de Dithmarscher Buern weern wahrli 'n störrisch, uninsichti Vulk, de meis jeedet Schipp, wat op de Eider, de Treene or in'e Nordsee rumschippern dee, kapert. Se gung'n uck ganz gern mol över de Eider or no Holsteen röver un brandschatz un plünnert aans, wat nie niet- un nogelfass weer.

So kunn dat je nu nie wiedergohn, un mit de Tied harrn sick de Buern in eern frien `Stoot' Dithmarschn mit meis jedn överworfn, de in'e neech leev: De Deen', to de in düsse Johrn uck Schwedn höört hett, de Holsteen un uck de ut Stoode. De harrn nämli sülbn mol 'n Dithmarscher Schipp oppe Elvstroom överfalln un all de scheunen Sookn, de doropp lod weern, insack. Dat kunn sick düsset stolte Volk je nu nie gefallnlootn, un so sett se vun dor an de Stooder ganz gewaaldi to. De Stooder gereedn dordör so in Bedrängnis, dat se sick sogor an de Kaiser wennt häv, un de verpass de Buernvulk 'n safti Stroof vun dusnd Mark in Gold. Dat weer domols 'n ganzn Barch. Ober dat seehn de nu gonnie in, un as dor so'n Boote ankeem, un sem dat Kaiserli Schrievn vörhöllt, dor jooch se em wech un reep achteran: "Kunn je jeedn koom. Keen weet, ob du us nich förn Narrn hölls!"

As se togooderletz sogor uck noch mit eern eensti Verbünnede - de Hamborger - in Klinsch lich, blievn blots noch de Lübecker övri, de sem biestohn deen. So weer dat denn uck keen Wunner mehr, dat sick bald all eern Feinde, de sick sülbn uck nie utstohn kunnt, tosoomrauft, um gegn de Dithmarscher in't Feld to treckn.

To Beginn vun Foffteinhunnert schien denn för Keuni Johann, de Söhn vun Christian I., de richti Tiedpunkt koom, um de Dithmarscher endli mol so richti op'n Pott to settn. So reep he noch eenmol 'n Dreepn in Rendsborg in un forder vun de Dithmarscher 'n ganzn Barch Geld: Foffteinhunnert Mark schulln se de Keuni jährli betooln. Un denn gung he sogor noch wieder: He verlang, dat de Dithmarscher sien Landeshoheit un de vun sien Broder, Herzog Friedrich, anerkennen schulln un sick dormit inverstunn erkläärn, dat he in Dithmarschn dree Schlöter buun kunn. Een in Brunsbüttel, een in Möllörp un een an 'n passn Steed an'e Eider.

Keen Frooch, de Dithmarscher wiesn düsse Forderung füünsch trüch. Schlöter - dat harrn se je in Dithmarschn noch nienich hebbt! Un denn uck noch vun düsse dusseli Deen'sch Keuni. Ober de Buern weer klor, dat dat nu blots noch över 'n Krieg kläärt waarn kunn.

Dor reepn de Dithmarscher överluud Dat schull nie un nimmermehr! Dorüm wüllt wi wagen Hals un Gut Un wulln dar all um sterven. Eh dat de Keuni von Deenmark schull us scheunet Land verderven! (altes Dithmarscher Volkslied)

Un denn keem 'n Bootn op Peer vun een Dörp to 'n neechste un vertell, dat dat 'n ganz groodet Heer mit jede Menge Peer, Kanonen un Artillerie vun Homarschn introckn weer un vun dor an al Albersdörp innohm harr. Keeneen kunn sem wat entgegnsettn. De Albersdörper sülbn weern al ut'e Hüüs flücht, um sick in'e Wald ringsüm to versteekn.

Wat nu? Man reed sick de Köpp hitt. De Stimmung weer man beus schlech. All de lüttn Fehdn mang de Dörper ünnernanner weern ganz unwichti worn bie de grootn Gefohr, de dor nu ob sem luuern de. De Wöhrner un de Ketlsbüttler, de sick uck nie so greun weern, sett sick nu an een Disch un denn keem vun noh un fern um sick to berotschlogn. All weern sick klor doröver wie erns de Looch weer. Een poor Bangbüxn schloogn vör, dat man je no Büsum, wat je in düsse Tied noch 'n Insl weer, verschanzn kunn, um de Feind denn bie sem Rücktoch to öberfalln, over dat wulln ganz besunners de Dithmarscher Fruunslüüd nie. Een annern schlooch vör, ob man viellich fremde Mietstruppn to Hölp nehm schull, ober dat weer uck nix. Harrn dat doch eern Grootöllern un Urgrootöllern uck nie neudi häv. Man harr sick jümmers sülbn to hölpn weetn.

De Tied weer knapp, de Garr weer al op Windbargn los, um denn wohl över Wolmersdörp no Möllörp to koom. In Windbargn harr man noch gau een groodet Fess op de Been stellt, um de Feind to wiesn, dat man vor sem nie bang weer. Ober hölpn harr dat uck nie.

Nu stunn man langsom ober seeker mit de Rüch an'e Wann. Möllörp weer je man uck keen Festung, denn dat muchn de Dithmarscher nie, wenn man sick sülbn so insparrt. Um so licher weer dat nu för de Soldotn, uck in'e Kreisstatt intofulln. Un dat duer nie lang, dor seech man a vun wieden de Deensch Flagg vun'e Karktorn weehn.

De meisten vun'e Buern wulln sick to Wehr settn un schließli weern se sick so eeni as lang nie mehr, dat man sien Land bit op de letzte Blootsdroppn verdeidign wull. Frie wüllt se ween, so, as uck eern Vörforhn, keen Knechte! Besünners de Fruunslüüd weern vull Toversich, dat man sick op eern eegn düchti Lüüd, op de Natur vun düsset Lann un op de Herrgott, de de Schwachn bistooht, vertruun schüll.

Un würkli - dat Glück, so düch de Buern, weer op eern Sied. Se kreegn nämli een vun'e groote Heer tofoot, de to Peer vörwech ritt, um de Gegnd uttokundschaffn. De arme Kerl, dat weer een ut Eidersteed, mookt se so bang, dat he gau mit Sprook rutkeem. De Keuni mit sien Lüüd, harr he vertellt, hett ersmol dat Loger in Möllörp opschlogn. Se harrn dat gonnie hild un wulln ers an't övernächstn Dach, de söbnteintn Februar, wieder no Heid, um denn no Lunn to treckn.

Lang hol de Keuni dat Teuvn denn doch nie ut. He dach an de veele Ehr, de em tokoom, wenn he tohuus in Deenmark vertelln kunn, wie fix se de stuurn Dithmarscher schlogn hebbn. So wull he denn uck nix vun de Bedenkn vun sien Feldmarschall hörn. De meen nämli, dat dat beus unklook weer, nie op dat Wedder to achn.

As denn uck noch Hans vun Ahlefeld, un mannieen vun'e Holsteensch Adlign, inwennt, dat man doch nie an een Mondach, een Seelendach mit 'n Kampf beginn kunn, weer he füünsch un reep opbroch: "Wenn wi nie in Gottes Noom kämpf, denn mook wi dat ebn in Düvels Noom!" Tja, un dor je nu mol sien Wort am meistn Gewich harr, muttn se em denn uck folgn.

So trock denn dat groode Heer mit luudet Getöse los un lot Möllörp achter sick. Damminochmolto, de harrn ober uck veel mitnohm, 'n ganzn Barch an leere Wogn, worop se all eer Beute oplodn wulln, jede Menge Peer, Kanonen un Lüüd. Vun wiedn kunn man de Trompetn un dat Gedonner vun de Geschütze hörn. Dormit wulln se de Buern bang mookn. Wohrschienli, so dachn de Suldotn, harrn al de stoltn Buern de Feut in'e Hann nohm, un eer Lann sick sülbn överlootn. Jeeder vun'e Soldotn reep so luud, as he kunn:

O Buer, du armer Wich, Verlot di op de Hillign nich! De Kehl schall di aff in düsse Stunn - Ick will di mordn as 'n Hunn!

Düster un regnswoor hungn de Wulkn över dat Land, 'n iesi Winn keem vun Nordwest un dat weer banni kold un natt, ober de Angrieper weern vull Toversich, dat sick dat bald opkloort. Dat deiht dat nie, un to alln Överfluß fung dat Ies nu uck noch an to duun. De Anföhrer vun'e Swatte Gaard, Junker Slenz heet he, düch, dat dat düster-schummri Wedder besünners good weer, üm de Buern överraschnd in'e Kniep to kreegn.

Ober dat weer gonnie so lich över de smool Landstroot to koom, as se sick dat dach harrn. Dat Footvulk, dat vörangohn mutt, slepp Breeder ran, dormit uck de veeln Rieder röverkoom. Dat Wedder verslechter sick tonehms. Dat weer'n meuseliget Vorrankoom. Op beidn Siedn weern deepe Groobn un de swoore Kleibodn weer banni obweek. Kneedeep sunkn de Soldoodn to Foot in'e matschi Bodn in dat vun Reegn un Schnee opwiek Erdriek rin. Dat weern so veel Lüüd för düsse lütte Stroot, dat se sick al gegensiedi behinnern deen. Jümmers kunn se noch keeneen vun'e Dithmarscher Buern seehn, doch se meent, dat se de Feinde nu wohl bald bi'n Kanthaken krich.

Wulf Isebrandt weer dat, de op de Idee keem, nu, wo man je de Wech kinnt, de dat Heer nohm wull, bie Hemmingstedt 'n grootn Schanz optowerfn. Se harrn je noch 'n beetn Tied, wo dat schworfälli Heer bie düsset Wedder so slech vörankeem. Een Deern mit Noom Telse, dat weer de Dochter vun Olde Kampens ut Hochwöörn, tritt vör un gelobte bie de Jungfru Maria, dat se ewi Jungfru blievn wull. Denn griep se sick 'n groodet Holtkrüz un schreed vöran. De annern Lüüd, suns je nie sünnerli gottesfürchti, beedn un geloovn, dat se, wenn se düsse swoore Slach good överstohn, 'n Nonnenkloster buun. Aans wüllt se doon, wenn Gott se blots ut düsse gruusi Gefohr rettn dee.

Op Anwiesen vun Wulf Isebrand verbargn se sick denn achter de Schanz un denn lött se eenfach de Natur eern Loop nehm: Se harrn bie Ketelsbüttl un Barsfleth de Schlüüsn opmookt, un de starke Westwinn dreev dat Soltwooter in't Lann. Nu löpp de Groobn links un rechs vun'e Landstroot so gau vull, dat dat ganze Heer bald nie mehr erkinn kunnt, wo nu Stroot un wo Groobn weer. Dorto sett denn uck noch 'n Schneegestöber in, un de Reegn wull gonnie mehr ophooln - Minschnskinners, weer dat ungemütli.

Dat gewaldi Heer keem neeger un neeger - un denn dröhn plötzli swooret Geschütz vun Wulf Isebrands Schanz dör de Luf! Meern op de Heer, dat dör de natte Köhl ganz klamm worrn weer. Mit'nmol weer de Feind, so veel dat uck ween muchn, banni in'e Enge dreevn un trotz eern veele Peer, lange Speere un gewaldi Kanonen kunn se nix mookn! Se verseuck uttobüxn un wulln vun'e Landstroot rünner. Dat Footvulk renn trüch, un in düssn Tumult rennt sick all gegnsiedi övern Dutt, denn se stött op de Rieder, de versöök op de smool Stroot umtodreihn un rutsch in'e Groovn un mannieen Rieder full koppheister in dat koole Woter un versup dorin. Un de Rieder nu wedder, de stött bit Umdreihn op de Woogns un swooren Kanonen, un de kunn in düsse Matsch nu gonnie vun'e Steed koom. Man kunn sick je vörstelln, wat dat för'n Dörnanner weer.

`n poor vun Junker Slenz sien Lüüd versöök noch, um'e Schanz rumtokoom, ober de plietschn Buern mark, wat se vörhebbt un fung se af. Besünners de Wacknhusner greepn nu mit luude Schlachroop an. De Feinde schmiet all eern wertvull golden Harnische, de Schilde un aans, wat se bie sick hebbt, sogor de scheunen löllern Steebl vun sick un seuk dat Wiede. Vun wieder wech versöök man noch, mit Kanon op de Schanz to scheetn, over de Munitschoon versegg bald eern Deenst.

Harrn noch vor kottm Johann un all sien Hölpershölper luudhaals gröölt: "Wahr di Buer, de Garr, de kummt", so kehrt de Buern düssn Schlachroop nu um un reep gewaldi luud: "Wahr di Garr, de Buer, de kummt!"

Dat eens so stoolte, mächti Heer - in'e Geschichsbööker vun'e Dithmarscher heet dat, dat schulln meis veeruntwinnidusnd Soldodn ween, no Bööker vun'e Deen' un Holtsteener ober lang nie soveel -, flüch vör de weni Buern dorvun, wenn se nie in'e Groobn versup or vun'e Speer or Spootn vun'e Buer erschlogn woorn weer. No un no keem denn uck noch jümmers mehr Verstärkung för de Buern vun Wööhrn, Nienkarkn un annere Dörper an, over dor weer de Schlach al sloogn. Blots de Keuni Johann, sien Broder Herzog Friedrich un 'n poor vun sien treue Geselln, harrn sick wieder achtern hooln un kunn so noch flüchn.

Liekers harrn se uck Verluste, in'e Bööker steiht, um de dreehunnert, de Feinde ober harrn över twinnidusnd. Man kunn sick meis vörstelln, worüm man de zorni Buern bie düsse Schlach `dusn Düvels' nennt hett. As de Düvls harrn de Buern kämpf, un deshaalv stellt se dor an'e Schanz uck 'n groodet Denkmol hin, mit 'n poor gewaldi Steen - de "Dusend-Düvels-Warft", dat man dor uck hüt noch besichtign kunn.

Nu harr Gott eer Beedn höört, un sem hoolpn. So muttn de Dithmarscher denn je uck eern Verspreekn inhooln. Gliecks achter de Hemmingstedter Kark buut se 'n scheunet Nonnenkloster un schmück dat fein mit de Riektümer, de se bie de Soldotn funn häv, so as se dat to Beginn vun'e Kampf loovt harrn. Ober de Dithmarscher Deerns un Fruunslüüd, de funn so goorkeen Gefaaln an so 'n karges Nonnenlebn, un so woor dat denn söbntein Johr loter wedder afrietn.

Naja, dormit harrn se je denn uck eern Deel vun'e Hannel mit de leeve Gott inhooln - un de veeln Kanonen, Schilde un Speere, de se je nu riekli harrn, de nutz se dorför, mol hier un mol dor över de Grenzn no Nordfrieslann or Holsteen rövertotreckn un to brandschatzn un to plünnern, so, as se dat jümmers mook hebbt ...


Erstveröffentlichung am 1. September 2000

22. Januar 2007